مقالات

نوشته عباس فیضی

تدوین و بازنویسی: مهدی به‌خیال

عشایر و طوایف همدان^*

(آداب و رسوم آنها)

در میان آثار و نوشتجات پراکنده شادروان «عباس فیضی» یادداشت‌هایی هست که به تاریخچه، و آداب و رسوم (ـ فولکلور) ایلات و طوایف کوچنده همدان پرداخته است. وی این نوشتارها را به صورت شفاهی و میدانی در بین ماه‌های اردیبهشت ـ خرداد در سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۶ گردآوری کرده است، که اطلاعات خوب و مهمی را در اختیار ما می‌گذارد. اما تا چه حد این گفتار‌ها قابل اعتماد است بر ما روشن نیست و ما برحسب امانتداری این یادداشت‌ها را تدوین و تنظیم کرده، و به صورت بازنویسی شده منتشر می‌کنیم. اما نویسنده در این میان به مراسم‌ دیگری هم اشاره کرده بود که تنها چون مختص به ایلات و طوایف (عشایر) نبود، و در دیگر اقوام هم مشترک است از این‌رو این قسمت‌ها را حذف کردیم.

لازم به ذکر است که در مورد ایل «جمور» یادداشت‌هایی را دوست بزرگوارم کورش رضاپورجمور در اختیارم گذاشت که از ایشان نیز سپاس‌گزارم.

(م. به‌خیال).

درآمد

الوند، این کوه رفیع و عظیم که همدانِ کهن در دامنه‌اش آرمیده است؛ بر اثر آب و هوای خوبی که دارد قرن‌ها است که پایگاهی برای ایلات و عشایر است، و هر ساله با گذشت ۲ ماه از فصل بهار، ایل‌های کوچنده به سوی دامنه‌های پر ریاحین این کوه عظیم روان می‌شوند و تا نیمه‌های دوم فصل تابستان در شیار و دامنه‌های دل‌انگیز و خوش آب‌وهوای الوندکوه زندگی خود را ادامه می‌دهند و از مراتع و جویبارهای زیبا و طبیعی آن استفاده می‌کنند.

ادامه مطلب

جستجو درباره زندگی و آثار عارف قزوینی علاوه بر آن‌که بخش‌های مبهمی از مدت اقامت او را در همدان‌ بر نگارنده روشن کرد[۱]، اسناد و مدارک ارزشمندی را نیز همراه خود به ارمغان آورد. یکی از این مجموعه‌ها نامه‌های سید احمد کسروی (۱۲۶۹ـ۱۳۲۴ ﻫ.ش.) به حسن خان اقبالی (۱۲۸۲ـ۱۳۵۷ ﻫ.ش.) است. دوازده نامه‌ای که جناب جمشید اقبالی جهت انتشار در کتاب خاطرات اقبالی در اختیارم نهاد؛ از این بابت قدردان لطف و محبت ایشان هستم. از آنجا که این مکاتبات اهمیت بسیاری داشته ترجیح دادم ابتدا به‌صورت مستقل منتشر شود.

از سمت راست نشسته حسن اقبالی، مخبر فرهمند (احتمالا) و احمد کسروی.

این نامه‌ها از جهات مختلفی قابل‌تأمل و ‌بررسی است؛ از این‌رو به بعضی از این موارد به‌صورت اجمالی اشاره‌ای گذرا می‌شود. نخست آن‌که از لابه‌لای سطور این‌ها می‌توان به صداقت، یکرنگی و صمیمیت نویسنده با دوستانش پی برد؛ همچنین دقت‌نظر کسروی درباره دیه‌ها و آبادی‌ها چشمگیر است. از سوی دیگر درباره مشکلات و گرفتاری‌های مجله پیمان، از چاپ و توزیع گرفته تا پست و دیگر قضایا به مواردی اشاره می‌کند که شایان توجه است. در نامه‌ای دیگر به درخواست عارف قزوینی از تقی‌زاده توسط حسن اقبالی می‌پردازد، که با شِکوه از انجام آن امر پوزش می‌خواهد و می‌نویسد: «به هر حال از قصور خود در انجام خواهش آقای عارف اعتذار می‌جویم». در یکی دیگر از نامه‌ها به دوستداران عارف اشاره می‌کند که به نوشته او انتقاد کرده‌اند؛ اما نویسنده مختصر و محترمانه پاسخ می‌دهد. ادامه مطلب

عارف قزوینی و سرنوشت آثارش

 یکم: «مقدمه»

شاید بتوان گفت در میان دیوان شعرای معاصر یا شعرای دوره‌ی مشروطیت که تا به حال به چاپ رسیده، هیچ دیوانی به اندازه‌ی دیوان عارف قزوینی چاپ‌های متعدد به خود ندیده ‌است. همان‌طور که شاعر در زندگانی با دشواری‌های فراوان روبه‌رو بود، بعد از درگذشتش، آثار وی این طرز زندگیِ مظلومانه را به اشکال و انحای مختلف ادامه داده‌اند؛ و چه بسا در دوره‌هایی دشوارتر از زندگانی خودِ شاعر.

دیوان میرزا ابوالقاسم عارف قزوینی، به‌کوشش: دکتر صادق رضازاده‌ی شفق، برلین، چاپ اول، ۱۳۰۳.

در حدود یک قرنی که از چاپ اول دیوان این شاعر پرآوازه‌ی وطن‌دوست می‌گذرد، آثار وی هنوز دست‌خوش بادهای موسمی است و هر چند سال یک‌بار، فردی باذوق و گه‌گاه بی‌ذوق، نام‌دار و یا گم‌نام از اهالی ادب، و شاید علاقه‌مند به فرهنگ این مرز و بوم، دیوان عارف مرحوم را چاپ کرده و زینت‌بخش محافل می‌گردانند؛ و در این راه بعضاً آثار جدید به‌دست ‌آمده را همراه با آثار چاپ ‌شده‌ی قبلی به شیوه‌ای تازه و ویژگی‌های جدید به دست خوانندگان می‌رسانند. در این میان کارهای پسندیده‌ای نیز انجام شده‌است که قابل تقدیر و تشکر است. اما در بُعد دیگرِ این تلاش‌ها، بعضی از اشعار و متن‌ها که قبلاً به خوبی و کامل چاپ شده‌ بود، به اشکال مختلف و گه‌گاه با حذف کلمات، مصراع‌ها، عبارات یا جابه‌جایی ابیات و تغییراتی از این قبیل به چاپ رسیده‌اند، در بخشی دیگر بعضی از گردآورندگان پا را از این هم فراتر گذاشته و خود را مجاز دانسته‌اند تغییراتی در اشعار و متن‌ها به وجود آورند و بالاتر از این، خود را از هر گونه توضیح نیز معاف کنند.

ادامه مطلب

از بابا طاهر یارسان تا طاهر جصّاص/مهدی به‌خیال^*

• بابا طاهر
• شرح احوال و نگاهی به آثار ابومحمد طاهر جصّاص همدانی (ف. ۴۱۸)
• دکتر نصرالله پورجوادی
• انتشارات: فرهنگ معاصر
• چاپ اول: ۱۳۹۴
• ۲۰۸ ص.؛ ۱۴×۵/۲۱س‌م

چند و چونیِ زندگانی شعرا و بزرگان ایران‌زمین همیشه با حدس و گمان‌هایی آمیخته بوده است. در این میان داستان شعرای متصوف بزرگ، که صاحب کرامات بوده‌اند با معماهای بیشتری روبرو بوده و هاله‌ای افسانه‌وار زندگانی آن‌ها را در بر گرفته است. زندگانی و هویت تاریخی بابا طاهر هم از این امر متثنی نبوده؛ بل به دلایل عدیده‌ای بیشتر هم بوده است.^[۱]

روی جلد کتاب باباطاهر، انتشارات فرهنگ معاصر.

ادامه مطلب

کتاب‌فروشان سیار*

[قسمت دوم]

همدان، شاه‌حسین علامه، کتاب‌ فروشی مهدی.

چندی پیش (یکشنبه ۲۹آبان ۱۳۹۱)، در روزنامه همشهری (ویژه همدان)، شرحی از کتاب‌فروشان بساطی (سیار) استان را اشارت‌وار نوشتیم، در این شماره به دیگر فرهنگ‌سازانی که راه بسط فرهنگ از ته بساطشان می‌گذرد اشاره‌ای می‌کنیم.

چه خوب بود کمی نگاهمان هم‌چون گفتارمان با حسن نیت همراه و قدری آستانه‌ تحملمان بیشتر بود و با تغییر این مدیر و آن رئیس خوابی برای این چند کتاب‌فروش بساطی نمی‌دیدیم. کتاب‌فروشانی که، در گرما و سرما، برف و باران  و کسادی بازار، از طرفی با فرمان مأمورین فضای سبز، شهرداری و دیگر مراکز، دست به گریبانند و دائم ‌‌بساط خود را جمع و گاهی پهن می‌کنند.

ادامه مطلب

کتاب‌فروشان سیار^*

^{[قسمت اول]}

ما بدین در نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم

از بد حادثه این‌جا به پناه آمده‌ایم

قاسم امیری، شاعر و نویسنده (در کنار آرامگاه بوعلی کتاب می‌فروشد).

داستان کتاب و کتاب‌خوانی ما هم بسیار مفرح و حزن‌انگیز شده است. این کالای فرهنگی از دیرباز تاکنون مقوله‌ای بوده است جذاب و کسل کننده، و هم‌چون عشق و نفرت هم‌سو با یکدیگر برای طالبین آن همراه بوده است؛ حرف و حدیث در موردش بسیار گفته شده و می‌شود و همراهِ نامِ نویسنده، عنوان کتاب، ناشر، کتاب‌فروش و سایر عوامل آن از راه می‌رسند و از آنان گاه تمجید می‌شود گاه سرزنش!

سخن گفتن در مورد هرکدام از گفته‌هایی که گفته شد خود قصه‌ای‌ست مُفصل، که مدنظر ما نبوده و نیست، و گفتار ما مربوط است به کتاب‌فروشان آن هم کتاب‌فروشانی که با نام‌هایی چون: بساطی، دوره‌گرد، سیار، گیشه‌ای، دست‌دوم فروش و نام‌هایی از این قبیل در سرتاسر ایران مشهورند و مهجور، و در این شهر (ـ همدان) هم از روزگار گذشته تاکنون بدین منوال بوده است و از این امر مستثنی نیست.

ادامه مطلب

نقدی بر کتاب حکیمان روحانی^*

حکیمان روحانی همدان

(زندگی‌نامه‌ی بیست‌و‌شش طبیب سنتی)؛

تألیف عباس فیضی؛

تهران، موسسه فرهنگی حقوقی سینا؛

۱۳۸۸؛ ۲۱۶صفحه؛ رقعی.

روی جلد کتاب حکیمان روحانی.

عباس فیضی متولد ۱۳۲۵ﻫ.ش. از چهره‌هایی است که در زمینه فرهنگ عامه همدان تلاش‌های بسیاری نموده است. وی در این میان کتاب‌هایی چون آلاله‌های الوند و گلپونه‌های الوند‍‍[۱]که شامل اشعار محلی است را به چاپ رسانده است. فیضی با تلاش و پیگیری مستمر خود توانسته آثار و آرشیو گران‌بهایی از اسناد و عکس‌های مشاهیر همدان را گردآوری کند، در این‌جا باید به این نکته اشاره کرد که او بخش عظیمی از کارهای خود را به دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌هایی در شهرهای دیگر فروخته و این آثار گرانبها که زبان و تاریخ گویای این شهر بوده است به دلیل هزینه نکردن یا کوتاهی و کم‌کاری سازمان‌های مربوطه، از جایی دیگر سر در آورده‌اند به جز اندکی از  آن‌ها که در اختیار سازمانی[۲] در همدان قرار گرفته است.

ادامه مطلب

رجبعلی برقیان^*

رجبعلی برقیان، اواخر عمر.

این برقیان خسته[۱]

دامن کوه نشسته

در میان انبوه نوشته‌های پراکنده‌ی مرحوم رجبعلی برقیان، زندگی‌نامه‌ای خودنوشت هست که تاریخ هیچ‌گاه نوشته ‌نشده‌ی طبقات پایین‌دست را در خود ضبط و ثبت کرده ‌است. ویژگیِ مثبت این نوشته، آن است که شروع و پایان مشخصی دارد. اما گه‌گاه خاطراتی که در کوتاه‌ نوشت‌های وی آمده، در این زندگی‌نامه دیده نمی‌شود. ما در این‌جا زندگی‌نامه‌ی اصلی را آورده و هرجا نقصی مشاهده شده، با حفظ توالیِ زمانی، برای تکمیل امر از نوشته‌های دیگر او بر مطلب اصلی افزوده‌ایم تا بر شیواییِ متن بیافزاید، و هم‌چنین حوادث زندگی‌اش تا آن‌جا که ممکن است، کامل و بی‌نقص فرادست آید. این بخش‌های تکمیلی با همان قلم و اندازه، جملگی در میان دو قلاب [] قرار گرفته‌اند.

ادامه مطلب

گفتاری چند در باب کتاب «پرسه‌ها و پرسش‌ها»، نوشته‌ی: داریوش آشوری^*

پرسه‌ها و پرسش‌ها (مجموعه‌ی‌ مقاله)

نوشته: داریوش آشوری

تهران، نشرآگه

چاپ یکم: بهار ۱۳۸۹

۳۹۰ صفحه، ۸۷۰۰ تومان

داریوش آشوری (عکس از تارنمای ویکی‌پدیا).

«این مجموعه، که بیست‌و‌نه مقاله را در بر دارد، حاصل دورانی چهل ساله از کار و کوشش قلمی من است که در مجله‌ها منتشر شده بودند و برخی در سال‌های اخیر بر روی اینترنت. … و به هر حال نشان از گوشه ای از کنجکاوی‌های من و مسیر کار نویسندگی‌ام نیز در آن هست، که در این مجموعه گنجانده‌ام. … مقاله‌ها را از نظر سبک و نیز شیوه‌ی نگارش بازبینی کرده‌ام. زبان نگاره‌ی ‌(رسم‌الخط) آن‌ها را نیز به شیوه‌ی پیشنهادی خود در سال‌های اخیر درآورده‌ام.»

ادامه مطلب

نیم‌نگاهی به زندگی حسن دانشفر ^*

از خوشنوبسی‌های حسن دانشفر.

استاد حسن دانشفر همدانی؛ خوشنویس صاحب ذوق، موسیقی‌دان با کمال و محقق برجسته با مهجوری و گمنامی زیست و در عزلت و گوشه‌نشینی در بهار ۱۳۸۴رُخ در نقاب خاک کشید؛ او که خود را طلبه‌ای عاشق می‌پنداشت سرشار از تواضع و فروتنی بود. وی آثار پژوهشی خود را با خط خوش کتابت می‌کرد و با هزینه‌ی شخصی به زیور طبع می‌آراست و حتی در مواقعی پخش آثار را خود مُتقبل می‌شد.

ادامه مطلب