کتاب‌ها

چشمه خروشان/ یادنامه دکتر ایراندخت میرهادی (به انضمام نمونه آثار و تابلوهای نقاشی) در ۴۱۶ صفحه توسط انتشارات ماهریس منتشر شد.

مروری بر مطالب کتاب:

مقدمه/ مهدی به‌خیال

شرح احوال و خاطرات

نگاهی به زندگی و آثار دکتر ایراندخت میرهادی/ علی جهانپور

خواهرم ایراندخت/ توران میرهادی

روی جلد کتاب چشمه خروشان/ یادنامه دکتر ایراندخت میرهادی

دکتر ایراندخت میرهادی؛ زنی عجیب در زمانه‌ای غریب/ بابک رضاپور جمور

شرح‌حال و خاطراتی که از دکتر داشتم/ سید علی‌اکبر خضری ‌حسینی

دو خاطره از یک دوست/ عیسی ممتاز

سخنی کوتاه پیرامون زندگی هنری دکتر میرهادی/ رضا کشانی

گفت‌وگو با منوچهر مشیری/ زهرا کُرد

تئوری نقاشی/ هوشنگ جمشیدآبادی

اُولا/ محمدحسن شایانی

دکتر ایراندخت میرهادی روی به مردم و پشت به دنیا داشت/ علی‌اکبر محمودی‌وثاق

دکتر میرهادی، نام‌آشنایی که علم و هنرش وقف مردم همدان بود/ علی نائینی

ادامه مطلب

در باب تاریخ شهری کمتر تحقیق و پژوهشی صورت گرفته است و عموماً این مبحث مورد فراموشی قرار می‌گیرد. طبعاً وقتی فرهنگ و تاریخ یک شهر مورد واکاوی قرار نگیرد دیگر توقع پرداختن به فولکلور (ـ فرهنگ‌عامه) و مشاغل منسوخ‌شده آن شهر قدری زیاده‌خواهی به نظر می‌آید. اما درباره این‌که این موضوع تا چه حد اهمیت دارد، بسیار گفته و نوشته شده است که از تکرار و پرداختن دوباره به آن پرهیز می‌کنم و در ادامه به محتوای این اثر می‌پردازم.

این کتاب چنان‌که از عنوانش پیداست شامل دو مقاله‌ است. مقالاتی به نام‌های «مُکاری‌های سرِ اَهلِ قبور (همدان)» و «کوه‌کن همدان»، البته دو مقاله دیگر نیز تقدیمی است که در ادامه پیوست شده. اما آنچه سبب شد تا این دو مقاله در کنار هم قرار بگیرند و به‌صورت مستقل منتشر شوند دلایل مشترکی داشت ازجمله: سیر تاریخی و مطالعاتی مقالات به یک خاندان، واکاوی و بررسی محل یا همان منطقه شهری، و نیز شغل آبا و اجدادی آنان.

در این اثر کوشش شده است تا هویت و پیشینه (ـ تاریخ اجتماعـی) یـکی از قدیمـی‌تـرین محـلات همدان (خیابان‌ بابـاطاهر/ لااله‌الاالله) را به‌طور اختصار مورد واکاوی قرار دهیم.

برای بررسی این محل چند دوره زمانی مختلف در نظر گرفته شده است. نخست بعضی از کسبه‌ای که در بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۰ ﻫ.‌ش. در این منطقه مشغول بوده‌اند بررسی شده است. در بین همین کسبه به نام‌ونشان کاروانسراها اشاره شده است ـ‌که البته می‌تواند پژوهش گسترده‌ای باشدـ در ادامه، توضیحی مختصر پیرامون «کاروان‌رویی» که شغل اصلی سکنه سر اهل قبور طی سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۳۵۰ بوده‌ است اشاره می‌رود. در پایان به منزلت اجتماعی خاندانی پرداخته می‌شود که نسل در نسل در حرفه چهارواداری جزو معتمدان و زحمتکش‌ترین اقشار آن روزگار به‌حساب می‌آمده‌اند؛ جد اعلای آنان زاده و پرورده این منطقه از شهر بوده‌ است. آنان با نام «مُکاری/ برقیان» شهره‌ خاص و عام بوده‌اند و با چهارپایان خود بارهای تجاری را از شهری به شهر دیگر حمل می‌کردند، و رفته‌رفته بخشی از این خاندان بنا به مقتضیاتی که در ادامه به آن اشارت خواهد ‌شد، به برقزدگان مشهور شدند که در پایان زنجیره تباری این خاندان را آورده‌ایم.

ادامه مطلب

سراینده‌ی رهایی ایران (یادنامه‌ی عارف قزوینی)

به اهتمام مهدی به‌خیال

انتشارات نگاه

چاپ اول ۱۳۹۹

از مقدمه‌ی مؤلف

درباره‌ی تاریخ مشروطیت تاکنون پژوهش‌های بسیار و ارزشمندی انجام گرفته؛ اما تاریخ ادبیات مشروطه هم‌چنان عرصه‌ای­ فراخ و نکاویده است و آنچه در باب سرآمدان شعر و ادب آن روزگار مانند ملک­الشعرای بهار، میرزاده‌ی عشقی، ایرج میرزا، فرخی یزدی، نسیم شمال، علی‌اکبر دهخدا، لاهوتی و… به قلم آمده انگشت‌شمار بوده است. عارف قزوینی شاعر محبوب و مردمی عصر مشروطه نیز از این جریان برکنار نبوده و همین امر ضرورت تحقیق و اندیشه در این حوزه را ناگزیر کرده است.

روی جلد کتاب یادنامه‌ی عارف قزوینی

عارف قزوینی در عمر کوتاهی که داشت پیش‌آمدهای مختلفی را از سر گذراند و با تمام ماجراها و پست و بلندیها‌یی ‌که از محیط خانوادگی تا عرصه‌ی سیاست و ادبیات خواسته یا ناخواسته برای او رخ داد از او شاعری یکّه و تنها ساخت و با آن‌که بسیار مورد طعن و انکار سیاسیون عافیت‌جو و ادیبان سنتی بود؛ اما همواره و تا واپسین لحظات زندگی، وطن­پرستی صادق و بی‌ریا باقی ­ماند.

عارف دوره­ ی نوجوانی و جوانی خود را در دوران مظفر­الدین ­شاه گذراند و با جهدی که در راه آزادی و مشروطه­ خواهی به خرج داد و مصائبی که دید، خود به تکه‌ای از تاریخ مشروطه بدل شد. او در طول ۵۴ سال زندگی، راه­ های بسیار پیمود شعر ساخت، تصنیف سرود و آواز خواند، و حتی خوش­نویسی کرد و سرانجام موسیقی‌شناس و تصنیف­سازی برجسته گشت؛ تا آن‌جا که حتی مخالفان او چون بدین اقلیم می‌رسیدند سپر انداخته و بی­چون و چند، او را تصنیف­سازی درخشان می‌شمردند.

ادامه مطلب

بیش از یک قرن پیش آشیخ موسی نثری (۱۲۶۰_۱۳۳۲هـ.ش.) در حوزه‌ی تاریخ و فرهنگ همدان، بل سرتاسر  ایران خدمات سترگی از خود به ارمغان گذاشت. وی از چاپ و نشر روزنامه گرفته تا دایر کردن مدرسه تلاش‌ها کرد و نیز از سویی در تألیف و تفسیر اثرها خلق کرد. او شرح مثنوی معنوی را نوشت و از دیگر سو رمان‌های تاریخی منتشر کرد. اما در این بین آثاری از دست‌نوشته‌های شیخ موسی نثری وجود دارد که هنوز پس از این‌همه سال منتشر نشده است، تاریخ غیرت یکی از همین آثار است که همواره در فهرست آثار شیخ موسی نثری نام‌برده شده اما ردونشانی از آن تاکنون دیده نشده بود، تا آنجا که بعضی از نویسندگان تصور ‌کرده ‌بودند که تاریخ غیرت همان عشق و سلطنت است؛ رمانی که خیلی پیش‌تر منتشر شده بود.

به نوشته‌ی مهدی به‌خیال: «تاریخ غیرت رمانی است با مضمون عاشقانه ـ تاریخی که آشیخ موسی نثری آن را در سال ۱۲۷۶ ﻫ. ش. (۱۳۱۵ ﻫ. ق.) یعنی زمانی که کمتر از بیست سال داشته است (۱۷ سالگی) طی یک سال نوشته و نیز مصمم بوده است که در آینده جلد دوم و سومی هم در ادامه‌ی آن بنویسد؛ اما به گمان راقم این سطور بنا به مسائل سیاسی از نوشتن و حتی انتشار آن یک جلد هم احتراز کرده است. در این مورد بایستی به لحاظ تاریخی شرایط سیاسی آن مقطع را در نظر گرفت. وی زمانی رمان تاریخ غیرت را به اتمام رسانده بود که پیش از جنگ جهانی اول بود و نثریِ جوان هنوز وارد گرایش‌های سیاسی نشده بود. از سوی دیگر تبلیغات عثمانی‌ از طریق شهبندری‌ها در لوای «اتحاد اسلام» شروع نشده بود. بدین‌جهت نثری در اوایل انتشار روزنامه‌ی اتحاد علاقه‌مند به انتشار رمان تاریخ غیرت بود و در شماره‌های ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۴ و ۲۶ (رمضان ۱۳۳۲/ اوت ۱۹۱۴) اعلان انتشار کتاب تاریخ غیرت را به این شکل اعلام کرد: «کتاب تاریخ غیرت رمانی است تاریخی، سیاسی، اخلاقی. اول کتابی است که به طرز رمان‌های مؤلفین اروپا به زبان فارسی انشاء و تألیف شده و در ضمن حکایت عاشق و معشوقی، یکی از تواریخ مهمه‌ی همدان را در کمال شیرینی شرح می‌دهد. مؤلف آن، مدیر جریده‌ی اتحاد (است) و تقریباً ۲۲۰ صفحه‌ی ربعی می‌شود. هر یک از معارف‌خواهان همدان یا سایر بلاد برای طبع آن حاضر باشد، مؤلف حاضر است که حق طبع او را داده و یک‌صد جلد آن برای خود مؤلف منظور شود».

ادامه مطلب

📚 کتاب «پزشکی مردمانه در همدان» منتشر شد!
💬 تکه‌ای از پیشگفتار
🔹 طب عوامانه در فرهنگ ایران‌زمین دامنه‌ای بس وسیع دارد و در عصر حاضر که علم پزشکی در فرنگ به ‌سبب پیشرفت تکنولوژی مدرن شده و به ‌سرعت در حال پیشرفت است، از روزآمد شدن آن نصیبی هم به کشور ما رسیده است. با این وجود، طبابت به شیوه‌ی فرهنگ عامیانه (مردمانه) هنوز جایگاه خود را داراست و به ‌طور کامل کارکرد خود را از دست نداده است. چنین نسخه‌پیچی‌هایی ـ‌اگر نگوییم در سرتاسر ایران‌ـ در گوشه و کنار این مملکت متداول است و صورت می‌گیرد؛ همچنین نزد برخی اشخاص جایگاهی بس رفیع‌تر از علم پزشکی دارد و این سنت کهن را که سینه به ‌سینه از پدران خود به ‌ارث برده‌اند، به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند. با این‌همه، هنوز در این زمینه تحقیق شایسته صورت نگرفته و نکته‌های فراوانی ناگفته مانده است…

روی جلد کتاب پزشکی مردمانه در همدان

🔹 این اثر شامل نسخه‌های طبَی متداول در روزگاران گذشته است که گردآورنده طی سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۴ ﻫ.ش. (اگرچه تا اواخر عمر هم یادداشت می‌کرد) با دستانی خالی و پرتوان به ‌صورت میدانی و مراجعه به ‌اشخاصی که سررشته‌ای در امور طب و طبابت داشته‌اند (حکیم، رگ‌گیر، حجامت‌گر، ماما، شکسته‌بند، سلمانی، مشَاطه، دعانویس و…) در هر کوی و برزنی (نظربیگ، جولان، گازران، سرگذر، مصلَی، محله‌ی حاجی، درویش‌آباد، چشمه کوره، قلعه‌سبزی، کوی ارامنه، کوچه‌ی کلیمیان) گام نهاده، آن‌ها را یافته و از طرفی با پیرزنان و پیرمردان هم‌کلام شده و گفته‌های آنان را مکتوب کرده است. روایت‌ها گاه کاملاً جنبه‌ی علمی دارد و گاه خرافات محض به شمار می‌رود؛ اما از آنجا که هدف تفکیک آنها نبوده، تمام موارد در کنار هم ذکر شده است…
ادامه مطلب

نامه های عارف قزوینی به کوشش مهدی به خیال با مقدمه‌ دکتر محمد علی اسلامی ندوشن منتشر شد!

تهران، هرمس، ۳۰۸ صفحه، بها: ۳۸۰۰۰۰ ریال، ۱۳۹۶.

روی جلد کتاب نامه های عارف قزوینی

ادامه مطلب

بدیع حکمت

(چهل گفتار به یاد امیرمهدی بدیع و جنگ بدیع‌الحکماء)

مهدی به‌خیال

انتشارات قطره، ۵۷۶ صفحه، ۱۳۹۵

بها: ۳۹۰۰۰۰ ریال

بدیع حکمت و روزنامه گلگون

کتاب «بدیع حکمت» به یاد امیرمهدی بدیع با مقالاتی از پرویز اذکائی، محمدعلی جمالزاده، عبدالحمید روح‌بخشان، ایرج افشار، کامران فانی، مصطفی رحیمی، بزرگ علوی، محمدعلی اسلامی‌ندوشن و… منتشر شد.

این اثر به نوشته مؤلف: «به‌طور جامع به دکتر امیرمهدی بدیع اختصاص یافته است؛ علاوه بر آن در بخش‌های پایانی، به صورت گذرا به دکتر بدیع‌الحکماء اشاره کرده‌ایم که در این بخش ابتدا به شرح‌ حال و یادداشت‌هایی در مورد ایشان و سپس اوراقی از جُنگی را که وی در همدان گردآوری کرده بود، به صورت نسخه‌ی‌ عکسی آورده‌‌ایم.

در مورد این جُنگ، استاد ایرج افشار در یادداشتی نوشته‌اند: بدیع‌الحکماء‌ دفتری داشت که معمولاً به ‌واردشوندگان به ‌همدان می‌داد تا در آن یادگاری بنویسند‌. این دفتر خزانه‌ای ‌است ادبی و تاریخی که بر‌جای مانده است…».

گیاهداروها (کاربرد درمانی گیاهان به انضمام تصاویر رنگی)

تألیف مهدی به‌خیال

چاپ اول ۱۳۹۴

نشر رایین (همدان)

کتاب گیاهداروها نوشته مهدی به‌خیال (در ۱۵۷ صفحه) با پیوستِ تصاویر علمی گیاهان (در ۲۵ صفحه) به صورت رنگی در قطع رقعی توسط نشر رایین منتشر شد.

گیاهداروها

این کتاب در دو بخشِ کلی، با سرفصل‌های گیاهداروهای بیماری‌ها (از سر تا پای)، و معرفی و خاصیت یک‌­صد گیاه با فهرست الفبایی تنظیم شده است. مؤلف در بخشِ پایانی کتاب، نمایگان اثر را استخراج و در پنج بخش تفکیک کرده است. این پنج بخش شامل فهرست گیاهداروهای بیماری‌ها، فهرست الفبایی یک‌­صد گیاه (با برابرهای لاتین)، نام‌نامه (کسان و جای‌ها)، نام‌های لاتین گیاهان و کتاب‌نامه (منابع کتاب) می‌شود.

نویسنده در مقدمه اثر، دربارۀ انگیزۀ نگارش کتاب می­‌نویسد: «ماجرا برمی‌گردد به ‌چند سال پیش، که بنا به ‌توصیه نویسنده‌ا‌ی شوریده‌حال و علاقه‌مند به ‌‌فرهنگ عامه همدان به این حیطه وارد شدم. ایشان که در ضمن پژوهش­‌های متنوع خود، یادداشت­‌هایی در زمینۀ گیاهان بومی همدان نیز فراهم آورده بود، به سبب پراکندگی یادداشت­‌ها، پیشنهاد داد تا  در تدوین و ویرایش این یادداشت‌ها یاری­‌اش کنم. در جریان اصلاح، بازبینی و تدوینِ کار و گسترده­‌تر شدن دامنۀ تحقیقات، اشکالات و اغلاط کتاب آشکار شد؛ تا آنجا که عنوان “گیاهان بومی همدان” را مناسب محتوای اثر ندانستم؛ چرا که به‌ گمان ایشان، یا به علت تعلق خاطرش به‌ همدان، در توضیح هر گیاه نوشته بود: “گیاهی که در الوندکوه بسیار می‌روید، این گیاهِ مفیدِ سنتی در کهن‌شهرِ تاریخی همدان و…” در حالی که رُستنگاه فلان گیاه نه همدان، که هند، چین، مصر و یا کشورهای دیگر بوده است. پس از اصلاح مواردی از این دست و سر برآوردن اشتباهاتی دیگر، یقین شد که کار، اصلاح­ نا­شدنی است. از جانب دیگر، آن جناب هم با  تغییرات عمدۀ کتاب موافقتی نداشتند. اما وسوسۀ تدوین چنین کتابی همواره با من بود، تا این‌که سرانجام با منبع قرار دادن قانون شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا، کتاب حاضر فراهم آمد…»

ادامه مطلب

روزنامه‌ی گلگون

به کوشش مهدی به‌خیال

چاپ اول ۱۳۹۳

انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی (تهران)

این کتاب توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی به ‌چاپ رسیده است. علاوه بر متن کامل روزنامه، کتاب مشتمل بر مقدمه‌ای مفصل از دکتر «پرویز اذکایی» است.

روزنامه گلگون

پژوهشگر و نویسنده کتاب نیز به اجمال با اشاره به تاریخ مطبوعات همدان به ارتباط فریدالدوله‌ گلگون با عارف قزوینی و احمد کسروی پرداخته است. نکته مهم و قابل توجه کتابِ روزنامه‌ی گلگون استخراج فهرست اعلام متن روزنامه شامل امکنه، اشخاص، جراید و اصطلاحات است که در ۲ بخش تنظیم شده است.

این پژوهشگر با تأکید بر اهمیت این اثر در بخشی از مقدمه آورده است: «این نشریه در بین سایر نشریات آن دوران همدان از حال و هوای دیگری از نظم و‌ترتیب در انتشار گرفته تا صفحه‌آرایی برخوردار بوده است. نکته مهم‌تر انتشار نوشته‌هایی از چهره‌های مطرح آن دوران از جمله اسدالله کیوان، رحیم نامور، علی‌اصغر شمیم، عارف قزوینی، عنایت‌الله شکیباپور در روزنامه است. به همین دلیل روزنامه بین عموم مردم روزنامه‌ای پرخواننده به حساب می‌آمده است. حتی امروزه که در حدود ۸۱ سال از انتشار آن می‌گذرد مطالب خواندنی بسیاری در آن وجود دارد و به خواننده اطلاعات قابل توجهی در مورد تاریخ آن دوره‌ همدان می‌دهد. جمعیت شهر، خیابان‌کشی، حکمرانان «سردار انتصار و مخبرالدوله»، مدرسه آمریکایی، مریض‌خانه‌ها، تقی‌زاده در همدان، نقشه شهر، برق‌کشی در خیابان‌ها و حتی مسائل ساده و پیش‌ پا‌ افتاده‌ای چون دزدی، مرگ و میر و دیگر قضایا که همه این موارد از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در روزنامه آمده است.»

زیست‌کتابنامۀ دکتر پرویز اذکائی (سپیتمان)

به کوشش مهدی به‌خیال

چاپ اول ۱۳۹۳

انتشارات نبی‌اکرم (همدان)

.

این کتاب شامل فهرست آثار دکتر پرویز اذکائی است، که به همت مهدی به‌خیال چاپ و منتشر شده است.

زیست‌کتابنامه‌ دکتر پرویز اذکائی (سپیتمان)

استاد پرویز اذکائی به سال ۱۳۱۸ در همدان متولد شد و تحصیلات خود را در آن شهر، تهران و سپس در دانشگاه منچستر انگلستان طی کرد، مطالعات وی به طور عمده در تاریخ و فلسفه می‌باشد.

ایشان در رشته‌های کتابشناسی، رجال‌شناسی و تاریخ علم دارای تألیفات گسترده‌ای هستند.

مهدی به‌خیال پژوهشگر این اثر در مقدمه‌ی کتاب آورده است: «فهرست آثار در دفتر حاضر بر حسب تاریخ انتشار آنها تدوین شده است. باید افزود که بعضی مقالات که موضوعی واحد یا ربط موضوعی دارند، یکجا و با یک شماره یاد گردیده‌اند. کتاب‌های تجدید چاپ شده، نظر به آن‌که در آنها بازبینی به عمل آمده، دارای اضافات و تعلیقات‌اند، طی شماره‌ی دیگر (مستقل) آمده است.» تدوینگر در پایان مقدمه خاطرنشان می‌کند: «کتاب‌های چاپ نشده و سایر آثار دکتر اذکائی ـ‌که در دست تکمیل و یا به گونه‌ی دستنوشته است‌ـ همراه با دهها پرونده یادداشت‌ها ـ نیز بسیار و پرشمار، و در بایگانی علمی ایشان مضبوط می‌باشد.»

گردآورنده در پایان کتاب، علاوه بر فهرست اعلام، تصاویر روی جلد کتاب‌ها و رسالات منتشر شده‌ی استاد را، همراه با برخی از لوحهای تقدیر که به ایشان تقدیم شده است را ضمیمه کرده.