بیش از یک قرن پیش آشیخ موسی نثری (۱۲۶۰_۱۳۳۲هـ.ش.) در حوزه‌ی تاریخ و فرهنگ همدان، بل سرتاسر  ایران خدمات سترگی از خود به ارمغان گذاشت. وی از چاپ و نشر روزنامه گرفته تا دایر کردن مدرسه تلاش‌ها کرد و نیز از سویی در تألیف و تفسیر اثرها خلق کرد. او شرح مثنوی معنوی را نوشت و از دیگر سو رمان‌های تاریخی منتشر کرد. اما در این بین آثاری از دست‌نوشته‌های شیخ موسی نثری وجود دارد که هنوز پس از این‌همه سال منتشر نشده است، تاریخ غیرت یکی از همین آثار است که همواره در فهرست آثار شیخ موسی نثری نام‌برده شده اما ردونشانی از آن تاکنون دیده نشده بود، تا آنجا که بعضی از نویسندگان تصور ‌کرده ‌بودند که تاریخ غیرت همان عشق و سلطنت است؛ رمانی که خیلی پیش‌تر منتشر شده بود.

به نوشته‌ی مهدی به‌خیال: «تاریخ غیرت رمانی است با مضمون عاشقانه ـ تاریخی که آشیخ موسی نثری آن را در سال ۱۲۷۶ ﻫ. ش. (۱۳۱۵ ﻫ. ق.) یعنی زمانی که کمتر از بیست سال داشته است (۱۷ سالگی) طی یک سال نوشته و نیز مصمم بوده است که در آینده جلد دوم و سومی هم در ادامه‌ی آن بنویسد؛ اما به گمان راقم این سطور بنا به مسائل سیاسی از نوشتن و حتی انتشار آن یک جلد هم احتراز کرده است. در این مورد بایستی به لحاظ تاریخی شرایط سیاسی آن مقطع را در نظر گرفت. وی زمانی رمان تاریخ غیرت را به اتمام رسانده بود که پیش از جنگ جهانی اول بود و نثریِ جوان هنوز وارد گرایش‌های سیاسی نشده بود. از سوی دیگر تبلیغات عثمانی‌ از طریق شهبندری‌ها در لوای «اتحاد اسلام» شروع نشده بود. بدین‌جهت نثری در اوایل انتشار روزنامه‌ی اتحاد علاقه‌مند به انتشار رمان تاریخ غیرت بود و در شماره‌های ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۴ و ۲۶ (رمضان ۱۳۳۲/ اوت ۱۹۱۴) اعلان انتشار کتاب تاریخ غیرت را به این شکل اعلام کرد: «کتاب تاریخ غیرت رمانی است تاریخی، سیاسی، اخلاقی. اول کتابی است که به طرز رمان‌های مؤلفین اروپا به زبان فارسی انشاء و تألیف شده و در ضمن حکایت عاشق و معشوقی، یکی از تواریخ مهمه‌ی همدان را در کمال شیرینی شرح می‌دهد. مؤلف آن، مدیر جریده‌ی اتحاد (است) و تقریباً ۲۲۰ صفحه‌ی ربعی می‌شود. هر یک از معارف‌خواهان همدان یا سایر بلاد برای طبع آن حاضر باشد، مؤلف حاضر است که حق طبع او را داده و یک‌صد جلد آن برای خود مؤلف منظور شود».

وقتی رفته‌رفته جنگ جهانی بین متحدین و متفقین شکل گرفت، علی‌رغم اینکه ایران اعلام بی‌طرفی کرد، بعضی از روشنفکران به جهاتی (ـ ضدیت با روس و انگلیس) جانب متحدین را گرفتند و نثری و یارانش هم ازجمله غمام همدانی و آزاد همدانی با این اندیشه که یادآوری جنایات گذشته‌ی عثمانی‌ها نتیجه‌ای ندارد و بهتر است «اتحاد اسلام» صورت گیرد همین شیوه را پیش گرفتند و به قولی آلمانوفیل شدند؛ از این‌رو شیخ موسی نثری ترجیح داد از نوشتن ادامه‌ی رمان تاریخ غیرت و نیز چاپ اثر صرف‌نظر کند.

وقایع رمان تاریخ غیرت مربوط است به سال ۱۱۳۶ ﻫ. ق. یعنی زمانی که لشکر عظیم عثمانی به رهبری احمدپاشا از بغداد به‌طرف غرب ایران هجوم آوردند و گروه وسیعی از مردم بی‌دفاع همدان را قتل‌عام کردند؛ اگرچه مردم دلیر این شهر با شجاعت و دلاوری ـ‌که کمتر دیده شده است‌ـ سعی کردند جلو اعمال وحشیانه‌ی آنان را بگیرند. شیخ محمدعلی بن ابیطالب مشهور به حزین لاهیجی (۱۱۰۳ـ۱۱۸۶ ﻫ. ق.) نویسنده، شاعر و جهانگرد نامی آن روزگار که خود شاهد مصائب همدانی‌ها و خونخواری‌های سپاه عثمانی بوده است می‌نویسد: «و رومیه [عثمانی‌ها] به محاصره‌ی همدان که سواد اعظم و از بلاد معتبرِ عراق است پرداختند و در آن‌وقت حاکمی و لشکری در آن شهر نبود، سکنه و عوام شهر به مدافعه برخاستند و مدت محاصره به چهار ماه کشید و جمعی از رومیه [= ترکان عثمانی] را محصوران به تیر و تفنگ بکشتند و چندان‌که احمد پاشای سردار ایشان را به اطاعت خواند درنگرفت. رومیه که از صد هزار افزون بودند و در قلعه‌گیری شهره‌ی جهان، در تسخیر کوشیدن گرفتند و یک‌طرف حصار را به آتش باروت فروریخته به شهر درآمدند و قتل بنیان کردند. مردم شهر نیز دست به اسلحه‌ای که داشتند برده از هر سو روی به ایشان نهادند و چون کار از دست رفته بود، بر آن کوشش فایده مترتب نشده همگی در مبارزات به قتل رسیدند. افراط قتل رومی [= ترکان] در آن شهر و ایستادگی و مردانگی مردم آنجا از مشهورات و نوادر روزگار است. تا سه روز این هنگامه در آن شهر برپا بود و هیچ‌کس از ایشان روی نگردانید تا همه کشته شدند، مگر اندک‌مایه مردمی که امان یافته به اطراف رفتند و در آن‌وقت جماعتی کثیر نیز از اطراف و جوانب عراق در آن بلده جمع آمده بودند و حساب مقتولین آن قضیه را علام‌الغیوب داند. آن مقدار از مشاهیر سادات و افاضل و اعیان به قتل رسیدند که تخمین آن دشوار است تا به سایرالناس چه رسد…». وی در ادامه می‌نویسد: «… و در آن حال بر من مشقتی و اندوهی و بلیه گذشت که خدای داند. در بعض شوارع آن شهر از بسیاری اجساد کشتگان که بر زبر یکدیگر افتاده مجال عبور نبود و اکثر مواضع به نظر آمدند که در آن حادثه همدانیان چون سر کوچه‌ای بر رومیان [= ترکان عثمانی] گرفته مدافعه می‌کرده‌اند و چندان‌که کشته می‌شده‌اند دیگران به‌جای ایشان به مقابله می‌ایستاده‌اند تا سر دیوارهای بلند اجساد کشتگان بود که بر فراز هم ریخته بودند…». (حزین لاهیجی، شیخ محمدعلی بن ابیطالب: تاریخ حزین، انتشارات کتاب‌فروشی تأیید اصفهان، چاپ سوم، ۱۳۳۲، صص ۶۷ـ۶۹.)

همچنین مصحح در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد: «نسخه‌ی خطی تاریخ غیرت از روی دستنویس شیخ موسی نثری برحسب درخواست مؤلف کتابت شده است. نسخه به خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق در ۲۱۳ صفحه + ۴ صفحه حواشی، در قطع وزیری و در هر صفحه بین ۱۳ تا ۱۹ سطر در تاریخ ۱۹ ذی‌حجه‌ی ۱۳۲۱ ﻫ. ق. (چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۲۸۲ ﻫ. ش.) توسط علی‌محمد کتابت شده است».