سراینده‌ی رهایی ایران (یادنامه‌ی عارف قزوینی)

به اهتمام مهدی به‌خیال

انتشارات نگاه

چاپ اول ۱۳۹۹

از مقدمه‌ی مؤلف

درباره‌ی تاریخ مشروطیت تاکنون پژوهش‌های بسیار و ارزشمندی انجام گرفته؛ اما تاریخ ادبیات مشروطه هم‌چنان عرصه‌ای­ فراخ و نکاویده است و آنچه در باب سرآمدان شعر و ادب آن روزگار مانند ملک­الشعرای بهار، میرزاده‌ی عشقی، ایرج میرزا، فرخی یزدی، نسیم شمال، علی‌اکبر دهخدا، لاهوتی و… به قلم آمده انگشت‌شمار بوده است. عارف قزوینی شاعر محبوب و مردمی عصر مشروطه نیز از این جریان برکنار نبوده و همین امر ضرورت تحقیق و اندیشه در این حوزه را ناگزیر کرده است.

روی جلد کتاب یادنامه‌ی عارف قزوینی

عارف قزوینی در عمر کوتاهی که داشت پیش‌آمدهای مختلفی را از سر گذراند و با تمام ماجراها و پست و بلندیها‌یی ‌که از محیط خانوادگی تا عرصه‌ی سیاست و ادبیات خواسته یا ناخواسته برای او رخ داد از او شاعری یکّه و تنها ساخت و با آن‌که بسیار مورد طعن و انکار سیاسیون عافیت‌جو و ادیبان سنتی بود؛ اما همواره و تا واپسین لحظات زندگی، وطن­پرستی صادق و بی‌ریا باقی ­ماند.

عارف دوره­ ی نوجوانی و جوانی خود را در دوران مظفر­الدین ­شاه گذراند و با جهدی که در راه آزادی و مشروطه­ خواهی به خرج داد و مصائبی که دید، خود به تکه‌ای از تاریخ مشروطه بدل شد. او در طول ۵۴ سال زندگی، راه­ های بسیار پیمود شعر ساخت، تصنیف سرود و آواز خواند، و حتی خوش­نویسی کرد و سرانجام موسیقی‌شناس و تصنیف­سازی برجسته گشت؛ تا آن‌جا که حتی مخالفان او چون بدین اقلیم می‌رسیدند سپر انداخته و بی­چون و چند، او را تصنیف­سازی درخشان می‌شمردند.

در مورد زندگی و آثار عارف در زمینه­ های اجتماعی، سیاسی، هنری و ادبی به تفصیل در مقالات پیش­رو سخن گفته شده و تکرار آن در این مجال بایسته نیست.

مجموعه ­ی حاضر که حاصل قریب ۱۰ سال جستجو و تحقیق درباره­ی عارف است انتخابی‌ست از مقالات، گفتارها و گفت­ و­گوهایی که درباره­ ی زندگی و سروده‌های «یگانه شاعر ملّی ایران» طی ۸۰ سال گذشته در کتاب­ ها و نشریات مختلف ـ‌از دوران حیات عارف تاکنون‌ـ منتشر شده است. البته با کسب اجازه از نویسندگان مقالات.

بخشی از مقالات که پیش‌تر به چاپ رسیده بدون تغییر و بخشی دیگر برای طبع در مجموعه ی حاضر توسط مؤلفان گرامی بازنگریسته شده و پاره­ ای دیگر برای نخستین‌بار است که در این یادنامه به طبع سپرده می­ شود. این گفتارها شامل بررسی زندگی، شعر و تصنیف­ های عارف، جایگاه عارف در شعر و ادب عصر مشروطه، مناسبات عارف با معاصران و دوستی ­ها و دشمنی ­های متقابل و از جمله عیان شدن آنچه به مخاصمه ­ی او و ایرج میرزا کشید، خاطراتی از مشاهیر که با او دوستی، مکاتبه یا حشر و نشر داشته­ اند، سرنوشت چاپ آثار عارف در دوران حیات و پس از مرگ، سوگ­ سروده­ هایی برای عارف و حتی تنها گفتار مکتوبی که از جیران ـ‌خدمتکار با وفای عارف‌ـ برجای مانده است.