به لطف آقای مهدی به‌خیال دو جلد کتاب ارزشمند به دستم رسید؛ یکی کتاب «بدیع حکمت» (نشر قطره، چاپ دوم، ۱۳۹۶) و دیگری رمان تاریخی «تاریخ غیرت» (همدان، تابستان، ۱۳۹۸). «بدیع حکت» را داشتم و خوشحالم که حالا دو نسخه دارم. این کتاب یادنامۀ امیرمهدی بدیع همدانی است؛ مورخ و فلسفه‌دان دانشمند و ایران‌دوست و مؤلف کتاب ماندگار “یونانیان و بربرها”. بدیع مرد بزرگی بود. هرگز به اندازۀ بزرگی‌اش شناخته نشد. چون هیاهوگر نبود. چون خاموش هنرنمای بود. بدیع بیشتر عمرش را در اروپا زیست. کتاب “یونانیان و بربرها”ی او اعتبار علمی و آکادمیک دارد. بدیع در این کتاب به شیوه‌ای محققانه نشان داده که عقیدۀ مورخان غربی خودنگر و یونان‌‌دوست که جز یونان و روم و اروپا، کسی را داخل عالم تمدن نمی‌دانستند و شرقیان و بخصوص ایران را بربر نامتمدن وحشی می‌نامیدند، نادرست و غیرعلمی است. تهمت است. دشمنایگی است. او با استفاده از منابع معتبر غربی روی دیگر تاریخ را نشان می‌دهد. آثار مورخان کهن و جدید را نقد می‌کند و نشان می‌دهد که وحشیگری در یونان و اروپا هم بوده. بدیع از شأن و ارزش فرهنگ یونان نمی‌کاهد اما ثابت می‌کند ایران آن نیست که در قلم سیاه‌نمای برخی مورخان و محققان غربی نموده شده است. امیرمهدی بدیع مدافع حیثیت تاریخی ایران و ایرانیان بود. در این مسیر هم روشش علمی است و هم لحنش. چون یونانی و لاتین و چندین زبان اروپایی می‌دانست بر منابع تحقیق وقوف داشت. کتاب را به زبان فرانسوی نوشت که خوشبختانه دورۀ این کتاب ترجمه و منتشر شده (نشر توس). خواندنش سودمند است. حق این است که منتقد اصیل و عالم و روشن‌بین غرب و “غربزدگی” را در فرهنگ ایران معاصر، امیرمهدی بدیع بدانیم نه امثال فردید و آل‌احمد. حق داشت ایرج افشار که بدیع را «روشن‌دل جهان‌بین (فراتر از روشنفکر)» می‌نامید. مهدی به‌خیال با سامان دادن این یادنامۀ ارجمند خدمت کرده است. دست مریزادش. «تاریخ غیرت» نوشتۀ نثری همدانی است. این کتاب گم شده بود. به‌خیال آن را یافت و منتشر کرد. نثری نویسنده و معلم و مدیر فرهنگی و روزنامه‌نگار بود. از معاریف همدان است. این رمان از آثار دوران جوانی اوست. آمیزۀ عشق و سیاست است. روح وطن‌دوستی در آن دمیده شده. توصیفاتش زنده است.

به‌خیال «نامه‌های عارف قزوینی» را هم چاپ کرده است. من به این کتاب مراجعه می‌کنم. او کتاب‌فروش هم هست. مثل وراقان قدیم که هم کتاب می‌نوشتند و هم کتاب می‌فروختند. برای این دوست نادیده آرزوی توفیق بیشتر دارم و منتظر آثاری که در دست انتشار دارد می‌مانم.

* به نقل از صفحۀ اینستاگرام میلاد عظیمی.

به نوشته‌ی مهدی به‌خیال: «تاریخ غیرت رمانی است با مضمون عاشقانه ـ تاریخی که آشیخ موسی نثری آن را در سال ۱۲۷۶ ﻫ. ش. (۱۳۱۵ ﻫ. ق.) یعنی زمانی که کمتر از بیست سال داشته است (۱۷ سالگی) طی یک سال نوشته و نیز مصمم بوده است که در آینده جلد دوم و سومی هم در ادامه‌ی آن بنویسد؛ اما به گمان راقم این سطور بنا به مسائل سیاسی از نوشتن و حتی انتشار آن یک جلد هم احتراز کرده است. در این مورد بایستی به لحاظ تاریخی شرایط سیاسی آن مقطع را در نظر گرفت. وی زمانی رمان تاریخ غیرت را به اتمام رسانده بود که پیش از جنگ جهانی اول بود و نثریِ جوان هنوز وارد گرایش‌های سیاسی نشده بود. از سوی دیگر تبلیغات عثمانی‌ از طریق شهبندری‌ها در لوای «اتحاد اسلام» شروع نشده بود. بدین‌جهت نثری در اوایل انتشار روزنامه‌ی اتحاد علاقه‌مند به انتشار رمان تاریخ غیرت بود و در شماره‌های ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۴ و ۲۶ (رمضان ۱۳۳۲/ اوت ۱۹۱۴) اعلان انتشار کتاب تاریخ غیرت را به این شکل اعلام کرد: «کتاب تاریخ غیرت رمانی است تاریخی، سیاسی، اخلاقی. اول کتابی است که به طرز رمان‌های مؤلفین اروپا به زبان فارسی انشاء و تألیف شده و در ضمن حکایت عاشق و معشوقی، یکی از تواریخ مهمه‌ی همدان را در کمال شیرینی شرح می‌دهد. مؤلف آن، مدیر جریده‌ی اتحاد (است) و تقریباً ۲۲۰ صفحه‌ی ربعی می‌شود. هر یک از معارف‌خواهان همدان یا سایر بلاد برای طبع آن حاضر باشد، مؤلف حاضر است که حق طبع او را داده و یک‌صد جلد آن برای خود مؤلف منظور شود».

وقتی رفته‌رفته جنگ جهانی بین متحدین و متفقین شکل گرفت، علی‌رغم اینکه ایران اعلام بی‌طرفی کرد، بعضی از روشنفکران به جهاتی (ـ ضدیت با روس و انگلیس) جانب متحدین را گرفتند و نثری و یارانش هم ازجمله غمام همدانی و آزاد همدانی با این اندیشه که یادآوری جنایات گذشته‌ی عثمانی‌ها نتیجه‌ای ندارد و بهتر است «اتحاد اسلام» صورت گیرد همین شیوه را پیش گرفتند و به قولی آلمانوفیل شدند؛ از این‌رو شیخ موسی نثری ترجیح داد از نوشتن ادامه‌ی رمان تاریخ غیرت و نیز چاپ اثر صرف‌نظر کند.

وقایع رمان تاریخ غیرت مربوط است به سال ۱۱۳۶ ﻫ. ق. یعنی زمانی که لشکر عظیم عثمانی به رهبری احمدپاشا از بغداد به‌طرف غرب ایران هجوم آوردند و گروه وسیعی از مردم بی‌دفاع همدان را قتل‌عام کردند؛ اگرچه مردم دلیر این شهر با شجاعت و دلاوری ـ‌که کمتر دیده شده است‌ـ سعی کردند جلو اعمال وحشیانه‌ی آنان را بگیرند. شیخ محمدعلی بن ابیطالب مشهور به حزین لاهیجی (۱۱۰۳ـ۱۱۸۶ ﻫ. ق.) نویسنده، شاعر و جهانگرد نامی آن روزگار که خود شاهد مصائب همدانی‌ها و خونخواری‌های سپاه عثمانی بوده است می‌نویسد: «و رومیه [عثمانی‌ها] به محاصره‌ی همدان که سواد اعظم و از بلاد معتبرِ عراق است پرداختند و در آن‌وقت حاکمی و لشکری در آن شهر نبود، سکنه و عوام شهر به مدافعه برخاستند و مدت محاصره به چهار ماه کشید و جمعی از رومیه [= ترکان عثمانی] را محصوران به تیر و تفنگ بکشتند و چندان‌که احمد پاشای سردار ایشان را به اطاعت خواند درنگرفت. رومیه که از صد هزار افزون بودند و در قلعه‌گیری شهره‌ی جهان، در تسخیر کوشیدن گرفتند و یک‌طرف حصار را به آتش باروت فروریخته به شهر درآمدند و قتل بنیان کردند. مردم شهر نیز دست به اسلحه‌ای که داشتند برده از هر سو روی به ایشان نهادند و چون کار از دست رفته بود، بر آن کوشش فایده مترتب نشده همگی در مبارزات به قتل رسیدند. افراط قتل رومی [= ترکان] در آن شهر و ایستادگی و مردانگی مردم آنجا از مشهورات و نوادر روزگار است. تا سه روز این هنگامه در آن شهر برپا بود و هیچ‌کس از ایشان روی نگردانید تا همه کشته شدند، مگر اندک‌مایه مردمی که امان یافته به اطراف رفتند و در آن‌وقت جماعتی کثیر نیز از اطراف و جوانب عراق در آن بلده جمع آمده بودند و حساب مقتولین آن قضیه را علام‌الغیوب داند. آن مقدار از مشاهیر سادات و افاضل و اعیان به قتل رسیدند که تخمین آن دشوار است تا به سایرالناس چه رسد…». وی در ادامه می‌نویسد: «… و در آن حال بر من مشقتی و اندوهی و بلیه گذشت که خدای داند. در بعض شوارع آن شهر از بسیاری اجساد کشتگان که بر زبر یکدیگر افتاده مجال عبور نبود و اکثر مواضع به نظر آمدند که در آن حادثه همدانیان چون سر کوچه‌ای بر رومیان [= ترکان عثمانی] گرفته مدافعه می‌کرده‌اند و چندان‌که کشته می‌شده‌اند دیگران به‌جای ایشان به مقابله می‌ایستاده‌اند تا سر دیوارهای بلند اجساد کشتگان بود که بر فراز هم ریخته بودند…». (حزین لاهیجی، شیخ محمدعلی بن ابیطالب: تاریخ حزین، انتشارات کتاب‌فروشی تأیید اصفهان، چاپ سوم، ۱۳۳۲، صص ۶۷ـ۶۹.)

همچنین مصحح در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد: «نسخه‌ی خطی تاریخ غیرت از روی دستنویس شیخ موسی نثری برحسب درخواست مؤلف کتابت شده است. نسخه به خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق در ۲۱۳ صفحه + ۴ صفحه حواشی، در قطع وزیری و در هر صفحه بین ۱۳ تا ۱۹ سطر در تاریخ ۱۹ ذی‌حجه‌ی ۱۳۲۱ ﻫ. ق. (چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۲۸۲ ﻫ. ش.) توسط علی‌محمد کتابت شده است».

📚 کتاب «پزشکی مردمانه در همدان» منتشر شد!
💬 تکه‌ای از پیشگفتار
🔹 طب عوامانه در فرهنگ ایران‌زمین دامنه‌ای بس وسیع دارد و در عصر حاضر که علم پزشکی در فرنگ به ‌سبب پیشرفت تکنولوژی مدرن شده و به ‌سرعت در حال پیشرفت است، از روزآمد شدن آن نصیبی هم به کشور ما رسیده است. با این وجود، طبابت به شیوه‌ی فرهنگ عامیانه (مردمانه) هنوز جایگاه خود را داراست و به ‌طور کامل کارکرد خود را از دست نداده است. چنین نسخه‌پیچی‌هایی ـ‌اگر نگوییم در سرتاسر ایران‌ـ در گوشه و کنار این مملکت متداول است و صورت می‌گیرد؛ همچنین نزد برخی اشخاص جایگاهی بس رفیع‌تر از علم پزشکی دارد و این سنت کهن را که سینه به ‌سینه از پدران خود به ‌ارث برده‌اند، به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند. با این‌همه، هنوز در این زمینه تحقیق شایسته صورت نگرفته و نکته‌های فراوانی ناگفته مانده است…

🔹 این اثر شامل نسخه‌های طبَی متداول در روزگاران گذشته است که گردآورنده طی سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۴ ﻫ.ش. (اگرچه تا اواخر عمر هم یادداشت می‌کرد) با دستانی خالی و پرتوان به ‌صورت میدانی و مراجعه به ‌اشخاصی که سررشته‌ای در امور طب و طبابت داشته‌اند (حکیم، رگ‌گیر، حجامت‌گر، ماما، شکسته‌بند، سلمانی، مشَاطه، دعانویس و…) در هر کوی و برزنی (نظربیگ، جولان، گازران، سرگذر، مصلَی، محله‌ی حاجی، درویش‌آباد، چشمه کوره، قلعه‌سبزی، کوی ارامنه، کوچه‌ی کلیمیان) گام نهاده، آن‌ها را یافته و از طرفی با پیرزنان و پیرمردان هم‌کلام شده و گفته‌های آنان را مکتوب کرده است. روایت‌ها گاه کاملاً جنبه‌ی علمی دارد و گاه خرافات محض به شمار می‌رود؛ اما از آنجا که هدف تفکیک آنها نبوده، تمام موارد در کنار هم ذکر شده است…
ادامه مطلب

یادداشتی در معرفی کتاب «بدیع حکمت» به قلم فرزاد سپهر

۱۴ فروردین ماه ۱۳۹۶

روزنامه همشهری (همدان)

نامه های عارف قزوینی به کوشش مهدی به خیال با مقدمه‌ دکتر محمد علی اسلامی ندوشن منشر شد!

تهران، هرمس، ۳۰۸ صفحه، بها: ۳۸۰۰۰۰ ریال، ۱۳۹۶.

ادامه مطلب

 

بدیع حکمت

(چهل گفتار به یاد امیرمهدی بدیع و جنگ بدیع‌الحکماء)

مهدی به‌خیال

انتشارات قطره، ۵۷۶ صفحه، ۱۳۹۵

بها: ۳۹۰۰۰۰ ریال

کتاب «بدیع حکمت» به یاد امیرمهدی بدیع با مقالاتی از پرویز اذکائی، محمدعلی جمالزاده، عبدالحمید روح‌بخشان، ایرج افشار، کامران فانی، مصطفی رحیمی، بزرگ علوی، محمدعلی اسلامی‌ندوشن و… منتشر شد.

ادامه مطلب

روایت گلابتون از همدان قدیم/مهدی به‌خیال^*

(گفت‌وگو با ناهید شریفی‌امینا)

ناهید شریفی‌امینا، نویسنده همدانی، خاطرات خود از همدان را در سال‌های اولیه دهه ۲۰ در کتاب «گلابتون بر دیبا» بازگو کرده است. شریفی‌امینا متولد ۱۳۱۶ در همدان است…

ناهید شریفی‌امینا، نویسنده همدانی، خاطرات خود از همدان را در سال‌های اولیه دهه ۲۰ در کتاب «گلابتون بر دیبا» بازگو کرده است. شریفی‌امینا متولد ۱۳۱۶ در همدان است. وی در سن ۲۰ سالگی همدان را به قصد تهران ترک کرد و پس از آن به خارج از کشور رفت. او این روزها مشغول گردآوری خاطرات خود از زندگی در همدان و شرایط آن روزهای این شهر است. شریفی‌امینا تاکنون کتاب‌های گلابتون بر دیبا، مردم، … و مابقی قضایا، مجموعه هفت داستان کوتاه، و بی‌بِبِله‌ها را منتشر کرده است. با این نویسنده همدانی گفت‌و‌گوی کوتاهی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

ادامه مطلب

از بابا طاهر یارسان تا طاهر جصّاص/مهدی به‌خیال^*

• بابا طاهر
• شرح احوال و نگاهی به آثار ابومحمد طاهر جصّاص همدانی (ف. ۴۱۸)
• دکتر نصرالله پورجوادی
• انتشارات: فرهنگ معاصر
• چاپ اول: ۱۳۹۴
• ۲۰۸ ص.؛ ۱۴×۵/۲۱س‌م

چند و چونیِ زندگانی شعرا و بزرگان ایران‌زمین همیشه با حدس و گمان‌هایی آمیخته بوده است. در این میان داستان شعرای متصوف بزرگ، که صاحب کرامات بوده‌اند با معماهای بیشتری روبرو بوده و هاله‌ای افسانه‌وار زندگانی آن‌ها را در بر گرفته است. زندگانی و هویت تاریخی بابا طاهر هم از این امر متثنی نبوده؛ بل به دلایل عدیده‌ای بیشتر هم بوده است.^[۱]

ادامه مطلب

خانه موزه‌ی عباس فیضی/ مهدی به‌خیال^*

در کوچه پس‌کوچه‌های همدان دیگر به سختی می‌توان خانه‌ای پیدا کرد که یادآور گذشته باشد، یا بویی از معماری و سنن گذشته این شهر داشته باشد. شهری تاریخی ‌که با عنوان پرطمطراق «پایتخت تاریخ و تمدن»، چون کفر ابلیس در ایران مشهور است خبری در آن نیست و فقط عنوانی است که در بیلبوردهای تبلیغاتی جا خوش کرده است نه در جای دیگر، و در عوض به جای نشانه‌های تاریخی، در جای جای شهر ساختمان‌های نتراشیده نخراشیده‌ای سر بر آورده‌اند که ناهمگونی را به زشتی تمام به تصویر کشیده‌اند.

ادامه مطلب

گیاهداروها (کاربرد درمانی گیاهان به انضمام تصاویر رنگی)

تألیف مهدی به‌خیال

چاپ اول ۱۳۹۴

نشر رایین (همدان)

 

کتاب گیاهداروها نوشته مهدی به‌خیال (در ۱۵۷ صفحه) با پیوستِ تصاویر علمی گیاهان (در ۲۵ صفحه) به صورت رنگی در قطع رقعی توسط نشر رایین منتشر شد.

این کتاب در دو بخشِ کلی، با سرفصل‌های گیاهداروهای بیماری‌ها (از سر تا پای)، و معرفی و خاصیت یک‌­صد گیاه با فهرست الفبایی تنظیم شده است. مؤلف در بخشِ پایانی کتاب، نمایگان اثر را استخراج و در پنج بخش تفکیک کرده است. این پنج بخش شامل فهرست گیاهداروهای بیماری‌ها، فهرست الفبایی یک‌­صد گیاه (با برابرهای لاتین)، نام‌نامه (کسان و جای‌ها)، نام‌های لاتین گیاهان و کتاب‌نامه (منابع کتاب) می‌شود.

ادامه مطلب