بدیع حکمت پس از دو دهه بر پیشخوان کتاب

 فرزاد سپهر

با انتشار کتاب «بدیع حکمت» نام امیرمهدی بدیع و پدر ایشان بدیع‌الحکماء بر پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها آمد تا بر مخاطبان کتاب و کتابخوانی این نام را از نو آشنا سازد. برای نخستین بار زندگی پرفراز و نشیب امیرمهدی بدیع به همراه زندگی‌نوشت بدیع‌الحکماء توسط مهدی به‌خیال نویسنده و پژوهشگر کتاب به این شکل منتشر شده است.

کتاب شامل ۴۰ گفتار به یاد امیرمهدی بدیع و جـُنگ بدیع‌الحکماء در ۱۰ فصل و ۴ پیوست نوشته و گردآوری شده و با بخش پیوست در معرفی باغ بدیع مجموعه کاملی پیش روی خوانندگان قرار داده است. شرح حال و یادها، گزارش جشن رونمایی یونانیان و بربرها، سخن ناشرین آثار بدیع، نقد و بررسی، گفت‌و‌گوها، نامه‌ها، مقالات تقدیمی، نمونه آثار امیرمهدی بدیع، درگذشت امیرمهدی بدیع و در بخش پایانی میرزا مهدی‌خانِ بدیع‌الحکماء (پدر امیرمهدی بدیع) به همراه باغ و عمارت بدیع‌الحکماء، جُنگ یادداشت‌ها نسخه عکسی، نمایگان‌نامه و تصاویر و اسناد بخش‌بندی‌های کتاب می‌باشند.

پاسخ بدیع به نقل نادرست تاریخ

مقالات کتاب با نویسندگانی از پرویز اذکائی، محمدعلی جمالزاده، عبدالحمید روح‌بخشان، ایرج افشار، کامران فانی، مصطفی رحیمی، بزرگ علوی و محمدعلی اسلامی‌ندوشن به‌طور جامع به دکتر امیرمهدی بدیع اختصاص یافته است. علاوه بر این در بخش پایانی به دکتر بدیع‌الحکماء با شرح‌ حال و یادداشت‌هایی در مورد ایشان و سپس اوراقی از جُنگی را که وی در همدان گردآوری کرد، به صورت نسخه‌‌ عکسی پرداخته شده است. در مورد این جُنگ، استاد فقید ایرج افشار در یادداشتی نوشته‌اند: «بدیع‌الحکماء‌ دفتری داشت که معمولاً به ‌واردشوندگان به ‌همدان می‌داد تا در آن یادگاری بنویسند‌. این دفتر خزانه‌ای ‌است ادبی و تاریخی که بر‌جای مانده است…».

نام «امیرمهدی بدیع» زمانی که فیلم انتقادآمیز ۳۰۰ با ارائه تصویری مخدوش از تاریخ ایران باستان اکران شد، بیشتر بر زبان‌ها افتاد. هرچند او بسیار قبل‌تر در حدود نیم قرن پیش با نگارش و پژوهش اثر سترگ «یونانیان و بربرها» پاسخ این ابهام و اجحاف را درباره ایرانیان داده بود که ما بربر نیستیم و این خطاب به دلایل تاریخی نادرست است. «یونانیان و بربرها» به زبان فرانسه نوشته شده که جلد نخست آن در سال ۱۳۴۱ توسط استاد فقید احمد آرام و جلد دوم توسط دکتر پرویز ناتل‌خانلری در ایران ترجمه و برای نخستین بار منتشر شدند. نخستین مقاله درباره بدیع به زبان فارسی توسط محمدعلی جمالزاده نوشته شد. در حال حاضر ۱۵ مجلد کتاب با ترجمه قاسم صنعوی، مرتضی ثاقب‌فر و عبدالمحمد روحبخشان توسط انتشارات توس به زیور طبع آراسته شده که به عنوان کتاب سال تاریخ نیز معرفی شده است.

دکتر پرویز اذکایی در مقاله‌ »تاریخ‌نگار اندیشمند معاصر» درباره کتاب «یونانیان و بربرها» می‌نویسد: «در یک کلمه، امیرمهدی بدیع طی فصول کتاب گران‌سنگ و بزرگ خود در باب انتصاف تاریخی ایران از یونان کوشیده است و طومار نگرش خودپسندانه «اروپامرکزی» را چنان درنوردیده که خود آن‌ها هم ناچار «ای‌والله» گفته‌اند، اینک دیگر باید بر یونان‌پرستان اروپایی مبرهن شده باشد که حقیقتاً «بربرها» کیان بوده‌اند.»

مرتضی ثاقب‌فر در مقاله «نگاهی تحلیلی به کتاب یونانیان و بربرها» این کتاب را نقد کتاب‌های تاریخ هرودت برشمرده و می‌نویسد: سرانجام پس از حدود ۲۵۰۰ سال یک اَبَرمرد ایرانی با دانشی جامع به معنای دقیق امروزی آن و همتی مردانه پیدا شد که نه تنها به نقد تواریخ هرودوت که مدت ۲۵ قرن یگانه منبع موثق و گرامی غربیان و سپس نیز متاسفانه ایرانیان در بررسی و شناخت روابط ایران و یونان در دوره هخامنشیان بلکه به سنجش و ارزیابی تقریبا همه نوشته‌های اروپاییان و آمریکاییان در این زمینه آن هم به زبان و روش اروپاییان پرداخت.

 

از دیار الوند تا اقامت در نزدیکی آلپ

نویسنده در پیش‌گفتار کتاب آورده است: امیرمهدی بدیع، تاریخ‌نگار فراموش شده‌ی ایران‌دوست، در خاندانی سرشناس و البته خوش‌نام و متمول در همدان زاده شد. به تشویق پدرش، دکتر بدیع‌الحکماء از همان عنفوان جوانی برای ادامه‌ تحصیل، راهی فرانسه شد. او توانست با ممارست و تیزهوشی، رشته‌های ریاضیات و فیزیک، زبان و ادبیات لاتین، و فلسفه‌ی علوم را با درجات عالیه پشت سرگذارد و نیز بسیاری از زبان‌های اروپایی، لاتینی، یونانیِ قدیم، عربی و عبری را فراگیرد و در تحقیقات پربار خویش به کار بندد. بدیع با اینکه در تمامی عمر تنها یک‌بار، پیش از درگذشت پدر، به ایران سفر کرد؛ اما در تمامی زندگی، قلب و قلمش برای ایران می‌تپید و می‌نوشت. وی در این مدت با دقت و وسواس، منابع دست اولِ در زبان‌های‌ اصلی را خواند و بدون تعصب و شعارزدگی، تاریخِ تاریخ‌نویسان ـ ‌بخصوص یونانیان که ایرانیان را بربر می‌نامیدندـ را به چالش کشید و تناقض موجود در میان آثار آنان را نشان داد و به تفصیل در ۱۳ مجلد با عنوان یونانیان و بربرها به رشته‌ تحریر کشید.

امیرمهدی متولد ۱۸ دی‌ماه ۱۲۹۴ خورشیدی در همدان بود. او تحصیلات ابتدایی و دوره اول متوسطه را تا سال ۱۳۱۱ در مدرسه اتحاد گذراند و پس از آن رهسپار فرانسه شد و تا سال ۱۳۱۶ تحصیلات خود را در پاریس تکمیل کرد. سپس در دانشگاه لوزان سوئیس رشته ریاضیات و فیزیک خواند و در سال‌های ۱۳۱۹ و ۱۳۲۰ خورشیدی در دانشگاه رم ایتالیا به فراگیری زبان و ادبیات لاتین پرداخت. در سال ۱۳۲۹ به مدرسه عالی پلی‌تکنیک زوریخ وارد شد و تا سال ۱۳۲۶ خورشیدی دوره عالی ریاضیات و فلسفه علوم را با دریافت مدرک دکترا به پایان برد. پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در این کشور اقامت و به کار پژوهش و نگارش همت کرد و آثاری ماندگار پس از خود برجای گذاشت. دکتر بدیع سرانجام در اوایل شهریورماه ۱۳۷۳ خورشیدی رخت از جهان بربست و در کشور سوئیس به خاک سپرده شد.

 

مطب دکتر بدیع‌الحکماء پذیرای مردم همدان

پدرش دکتر بدیع‌الحکما از چهره‌های نامی و سرشناس همدان و عضو انجمن معارف شهر بود. او مدتی ریاست بهداری نظمیه و بلدیه همدان را برعهده داشت. دکتربدیع‌الحکماء میزبان شاعر ملی عارف قزوینی در همدان بود و تا سال‌های پایان عمر شاعر از او به دیده منت مراقبت و نگاهداری کرد.

 

باغ تاریخی بدیع محدود به بنای خود

باید گفت بناهای تاریخی، جداره‌های قدیمی، باغ‌ها و طبیعت در واقع شناسنامه‌های هویتی شهر هستند. تفکیک و تخریب آن‌ها جز استفاده بردن برای سود شخصی نیست. باغ بدیع که روزگاری ماوای اهل فرهنگ و هنر زمان از جمله عارف قزوینی بود، همچون اسلاف خود در ایران بجای حفظ و نگاهداری متاسفانه در تابستان ۱۳۹۰ خط‌کشی، تفکیک و نابود شد تا از آن باغ چند هکتاری تنها قواره‌ای کوچک گرداگرد بنای قدیمی بدیع باقی بماند که امروز همچون ردایی بر شانه‌های بزک شده ساختمان نشسته است. معرفی معماری عمارت بدیع، خشت خشت این خانه خام نیست و باغ‌هایی که خشکیدند از جفای رفته حکایت می‌کنند. تصاویر و اسناد پایان‌بخش «بدیع حکمت» نیز کتاب را جامع کرده است.

 

آشنایی با نویسنده و پژوهشگر کتاب

مهدی به‌خیال متولد ۱۳۵۹ در همدان است. او مدیریت کتابفروشی خود را با همین نام عهده‌دار بوده و آثاری را در جراید و رسانه‌های همدان و کشور منتشر کرده است. روزنامه‌ گلگون، زیست‌کتابنامه‌ پرویز اذکائی، گیاهداروها از آثار منتشر شده به‌خیال است. نامه‌های عارف قزوینی و یادنامه عارف با عنوان سراینده‌ رهایی ایران و تاریخ پزشکی همدان در دوران قاجاریه و پهلوی نیز آثار بعدی اوست که در دست انتشار می‌باشند.