گیاهداروها (کاربرد درمانی گیاهان به انضمام تصاویر رنگی)

تألیف مهدی به‌خیال

چاپ اول ۱۳۹۴

نشر رایین (همدان)

کتاب گیاهداروها نوشته مهدی به‌خیال (در ۱۵۷ صفحه) با پیوستِ تصاویر علمی گیاهان (در ۲۵ صفحه) به صورت رنگی در قطع رقعی توسط نشر رایین منتشر شد.

گیاهداروها

این کتاب در دو بخشِ کلی، با سرفصل‌های گیاهداروهای بیماری‌ها (از سر تا پای)، و معرفی و خاصیت یک‌­صد گیاه با فهرست الفبایی تنظیم شده است. مؤلف در بخشِ پایانی کتاب، نمایگان اثر را استخراج و در پنج بخش تفکیک کرده است. این پنج بخش شامل فهرست گیاهداروهای بیماری‌ها، فهرست الفبایی یک‌­صد گیاه (با برابرهای لاتین)، نام‌نامه (کسان و جای‌ها)، نام‌های لاتین گیاهان و کتاب‌نامه (منابع کتاب) می‌شود.

نویسنده در مقدمه اثر، دربارۀ انگیزۀ نگارش کتاب می­‌نویسد: «ماجرا برمی‌گردد به ‌چند سال پیش، که بنا به ‌توصیه نویسنده‌ا‌ی شوریده‌حال و علاقه‌مند به ‌‌فرهنگ عامه همدان به این حیطه وارد شدم. ایشان که در ضمن پژوهش­‌های متنوع خود، یادداشت­‌هایی در زمینۀ گیاهان بومی همدان نیز فراهم آورده بود، به سبب پراکندگی یادداشت­‌ها، پیشنهاد داد تا  در تدوین و ویرایش این یادداشت‌ها یاری­‌اش کنم. در جریان اصلاح، بازبینی و تدوینِ کار و گسترده­‌تر شدن دامنۀ تحقیقات، اشکالات و اغلاط کتاب آشکار شد؛ تا آنجا که عنوان “گیاهان بومی همدان” را مناسب محتوای اثر ندانستم؛ چرا که به‌ گمان ایشان، یا به علت تعلق خاطرش به‌ همدان، در توضیح هر گیاه نوشته بود: “گیاهی که در الوندکوه بسیار می‌روید، این گیاهِ مفیدِ سنتی در کهن‌شهرِ تاریخی همدان و…” در حالی که رُستنگاه فلان گیاه نه همدان، که هند، چین، مصر و یا کشورهای دیگر بوده است. پس از اصلاح مواردی از این دست و سر برآوردن اشتباهاتی دیگر، یقین شد که کار، اصلاح­ نا­شدنی است. از جانب دیگر، آن جناب هم با  تغییرات عمدۀ کتاب موافقتی نداشتند. اما وسوسۀ تدوین چنین کتابی همواره با من بود، تا این‌که سرانجام با منبع قرار دادن قانون شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا، کتاب حاضر فراهم آمد…»

نویسنده در مقدمه اثر، دربارۀ انگیزۀ نگارش کتاب می­‌نویسد: «ماجرا برمی‌گردد به ‌چند سال پیش، که بنا به ‌توصیه نویسنده‌ا‌ی شوریده‌حال و علاقه‌مند به ‌‌فرهنگ عامه همدان به این حیطه وارد شدم. ایشان که در ضمن پژوهش­‌های متنوع خود، یادداشت­‌هایی در زمینۀ گیاهان بومی همدان نیز فراهم آورده بود، به سبب پراکندگی یادداشت­‌ها، پیشنهاد داد تا در تدوین و ویرایش این یادداشت‌ها یاری­‌اش کنم. در جریان اصلاح، بازبینی و تدوینِ کار و گسترده­‌تر شدن دامنۀ تحقیقات، اشکالات و اغلاط کتاب آشکار شد؛ تا آنجا که عنوان “گیاهان بومی همدان” را مناسب محتوای اثر ندانستم؛ چرا که به‌ گمان ایشان، یا به علت تعلق خاطرش به‌ همدان، در توضیح هر گیاه نوشته بود: “گیاهی که در الوندکوه بسیار می‌روید، این گیاهِ مفیدِ سنتی در کهن‌شهرِ تاریخی همدان و…” در حالی که رُستنگاه فلان گیاه نه همدان، که هند، چین، مصر و یا کشورهای دیگر بوده است. پس از اصلاح مواردی از این دست و سر برآوردن اشتباهاتی دیگر، یقین شد که کار، اصلاح­ نا­شدنی است. از جانب دیگر، آن جناب هم با  تغییرات عمدۀ کتاب موافقتی نداشتند. اما وسوسۀ تدوین چنین کتابی همواره با من بود، تا این‌که سرانجام با منبع قرار دادن قانون شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا، کتاب حاضر فراهم آمد…»

نکته قابل توجه و با اهمیت کتاب، روشمندی اثر است که به نوشته مؤلف، بر اساس پیشنهاد دکتر پرویز اذکائی (سپیتمان) در دو بخش تنظیم شده. در بخش نخست از بیماری‌ها (از سر تا پای) و گیاهانی که برای آن بیماری مفید بوده است نام برده شده، سپس توضیحاتی مختصر در مورد هر گیاه داده شده است. در بخش دوم برحسب حروف الفبای فارسی، یک­‌صد گیاه دارویی که اشهر و دارای مواد مؤثر و با ‌ارزشی بوده، انتخاب کرده سپس با مختصر جزئیاتی از تاریخچه‌، کاربرد، خاصیت و شیوه استفاده از آن را به‌ موجزترین شکل بیان کرده است. وی در مورد این تقسیم‌بندی می‌نویسد: «بیان ویژگی‌های کامل گیاهان بوده که ذکر برخی از آن‌ها در بخش نخست غیرضروری می‌نمود…»

همچنین مؤلف شیوهه استفاده از داروها را متذکر شده و به ‌صورت‌های مختلفِ استفاده از آنها چون جوشانده، دَم‌کرده، مخلوط، گرد، افشره، قرص، ضماد، شیاف و مرهم اشاره کرده است. و نیز برای آشنایی و بهره افزون‌تر خوانندگان  در بخش پایانی کتاب، تصاویر علمی گیاهان را بر اساس شماره مدخل‌های بخش دوم ضمیمه کرده است.