خانه موزه‌ی عباس فیضی/ مهدی به‌خیال^*

در کوچه پس‌کوچه‌های همدان دیگر به سختی می‌توان خانه‌ای پیدا کرد که یادآور گذشته باشد، یا بویی از معماری و سنن گذشته این شهر داشته باشد. شهری تاریخی ‌که با عنوان پرطمطراق «پایتخت تاریخ و تمدن»، چون کفر ابلیس در ایران مشهور است خبری در آن نیست و فقط عنوانی است که در بیلبوردهای تبلیغاتی جا خوش کرده است نه در جای دیگر، و در عوض به جای نشانه‌های تاریخی، در جای جای شهر ساختمان‌های نتراشیده نخراشیده‌ای سر بر آورده‌اند که ناهمگونی را به زشتی تمام به تصویر کشیده‌اند.

همدان، خانۀ عباس فیضی، از سمت چپ دومین نفر میرزا زین‌العابدین فیضی و نفر بعدی عباس فیضی.

در این یادداشت قصد ندارم دوباره به سراغ تخریب‌های صورت گرفته بروم و یا از باغ‌ و بیشه‌ها سخن بگویم که چگونه سر سبزی این شهر دستخوش عده‌ای منفعت‌جو شد و از بین رفت، بل در این نوشتار سعی دارم نیم‌نگاهی گذرا داشته باشم به خانۀ یکی از مشاهیر، و از چند و چونی که در این خانه اتفاق افتاده است سخن بگویم. از خانۀ میرزا زین‌العابدین فیضی، او که یکی از پایه‌گذاران «فرهنگ نوین» در همدان بود یادی بکنم. خانه‌ایی که اگر تلاش‌های فرزند شوریدۀ آن (زنده‌یاد عباس فیضی) نبود از این خانه هم نام و نشانی باقی نمانده بود.

این بنا که امروزه به نام «خانۀ فیضی» به شمارۀ ۲۸۱۳۳ به ثبت رسیده، در خیابان شهدا، واقع در محلۀ قدیمی نظربیگ قرار گرفته است. خانه‌ای در ۲۴۲متر زیر بنا که در دو قسمتِ مجزا ساخته شده است. بخشی از خانه قدمتی حدوداً ۱۰۰ساله دارد، و بخش دیگر که در این سال‌ها به دلیل تعریض شدن خیابان تخریب شده است تقریباً  50سال داشت.

اما چنان‌که شادروان عباس فیضی نقل می‌کرد این خانه قبل از آن ‌که به صورت مسکونی درآید، کلاسِ درسِ میرزا زین‌العابدین فیضی با نام «مکتب فیضی» (احتمالاً) در سال ۱۳۰۱بوده است.

میرزا زین‌العابدین فیضی (۱۲۸۵ـ۱۳۸۴ﻫ.ش.)، فرزند حجت‌الاسلام محمدحسین فیضی، ملقب به شیخ‌الاسلام بود. او در سن ۱۶‌سالگی «دبستان نوین» را در همدان پایه‌گذاری کرد و بیش از ۷۰‌سال از عمر ۹۹‌ساله خود را در راه خدمت به فرهنگ این دیار به یادگار گذاشت.

عباس فیضی (۱۳۲۵ـ۱۳۸۹ﻫ.ش.) که تنها فرزند پسری زین‌العابدین فیضی بود تا اواخر عمر با خانواده خود در این خانه (یعنی در بخش جنوبی که قدمتی ۵۰ساله داشت) زندگی ‌کرد، وی یکی از پژوهشگرانی بود که برای اولین‌بار گزیده اشعاری را به زبان محلی با نام آلاله‌های الوند و پس از چندی جلد دوم اثر را با نام گلپونه‌های الوند منتشر کرد. او از آنجا ‌که به تاریخ و ادبیات، و به خصوص فرهنگ عامه همدان علاقه‌مند بود خانه را به محفلی جهت حضور بزرگان تبدیل کرد و توانست اساتید بنامی چون محمود زنگنه، دیجور همدانی، حسینی داور، ذوقی همدانی، امیرحسین مفتون، مجرد همدانی و بسیاری دیگر از اهل فضل را در این خانه گرد هم آورد و خانه را به مرکزی جهت رفت و آمد شعرا و دیگر هنرمندان مشهور همدانی مبدل سازد. اما متأسفانه بیماری و کسالت او را امان نداد تا کارهای نیمه‌تمام مانده‌اش را به سرانجام رساند و ایشان مجبور شد خانه را بفروشد و در جایی دیگر (بین‌النهرین) سکونت اختیار کند. اما جابجایی هم برای وی آسایشی در بر نداشت و طولی نکشید که ناباورانه درگذشت.

وی در اوایل سال ۱۳۸۸ خانه را به شرکت «عمران و مسکن‌سازان» واگذار کرد و شرکت مزبور در تاریخ یکم آذرماه ۱۳۸۸، بنا را به نام خانۀ مشاهیر به ثبت رساند و مختصر مرمتی از آن به عمل آورد با این اندیشه که پس از مرمت کامل در امور فرهنگی مورد استفاده قرار بگیرد. اما شوربختانه در این مدت، همچون همه کارهای ما، کار مرمت خانه نیمه‌تمام رها شد و رفته‌رفته کوتاهی‌ها، خانه‌ای را که در حدود ۱۰۰سال چون کوه استوار ایستاده بود و چند نسل را در خود پرورش داده بود در طول چند سال، نه چند دهه، به طرفه‌العینی ویران کرد تا چندان شباهتی به آن خانه‌ای که صفا و صمیمیت از در و دیوارش موج می‌زد نداشته باشد.

اما آنچه این روزها کمی مایه دلگرمی به حساب می‌آید خبری است از این‌که ادامۀ مرمت از سر گرفته شده، و ما هم با تمام اما و اگرها امیدواریم مرمت و بازسازی خانه آنچنان که شایسته و بایسته این بزرگواران است صورت گیرد و قدری به ظاهر گذشته باز گردد و همچون آن روزگاران به مرکزی جهت رفت و آمد بزرگان شهر با عنوان «خانه موزه عباس فیضی» تبدیل گردد.

* خانه‌ی فیضی، (با دگرگونی) روز‌نامه‌ی همشهری، (ویژه همدان)، سال بیست‌وچهارم، شماره ۶۷۲۷، دوشنبه ۲۱ دی ۱۳۹۴، ص ۴./ و نیز هفته‌نامه‌ی نویسار، (متن کامل)، شماره‌ی هشتم، شنبه ۱۰ بهمن ۱۳۹۴، ص ۶.